Gdynia międzywojenna – architektura i modernizm

Od wsi do miasta

Tereny ówczesnego Śródmieścia uległy znaczącym przeobrażeniom. Średniowieczna wieś przekształciła się w letnisko, by następnie przybrać formę centrum nowoczesnego ośrodka miejskiego, będącego reprezentacyjną częścią Gdyni.

Plan urbanistyczny powstał po około trzech miesiącach od otrzymania przez Gdynię praw miejskich. Głównym założeniem koncepcji było otwarcie osi śródmiejskiej na morze, co widoczne jest w przebiegu ulic wiodących od dworca, gdzie na przestrzeni niespełna dwóch kilometrów w linii prostej przedłużeniem ul. 10 Lutego jest Skwer Kościuszki przechodzący dalej w Molo Południowe.

Nie skupiano się jednak jedynie na głównej osi. Systematycznie postępowała też zabudowa bocznych uliczek, zadbano o zaplecze handlowo-mieszkalne, będące uzupełnieniem względem części reprezentacyjnej. Powstały również obiekty użyteczności publicznej i biurowej.

Założenia modernizmu

Modernizm odcisnął piętno na sposobie kształtowania przestrzeni miast. Styl ten zawładnął architekturą lat 20. i 30. ubiegłego stulecia, wprowadzając prostotę i nowoczesne na tamte czasy rozwiązania konstrukcyjne. Do wyróżników nurtu należały przeszklenia, płaskie dachy, jasne elewacje. Budynki miały być funkcjonalne i zarazem komfortowe w użytkowaniu.

Czym jest gdyński modernizm?

Modernistyczne gdyńskie Śródmieście w 2015 roku zyskało rangę Pomnika Historii. Rodzące się miasto było odzwierciedleniem ambitnych planów, stanowiąc przestrzeń doskonałą do wdrażania śmiałych idei. Białe miasto, jak zwykło się określać Gdynię, obrodziło w perełki architektury formą nawiązujące do morza. Nietrudno bowiem w zabudowie miejskiej dostrzec kształty wykazujące podobieństwo do transatlantyków, masztów, okrągłych okien, czyli bulajów, wieżyczek imitujących mostek kapitański czy zaokrąglonych brył.

Gdyński modernizm zawiera zatem liczne odniesienia marynistyczne, podkreślające charakter miasta zrodzonego z morza. Tutejszy modernizm w architekturze to również wypadkowa różnych prądów. Umiarkowany modernizm czerpał z Art Déco, później ustąpił miejsca swojej bardziej awangardowej odmianie, jaką był funkcjonalizm, zaś ów funkcjonalizm także miał swoje odłamy, z czego w Gdyni mocno widoczny jest opływowy – nazwa nie wzięła się z przypadku, bowiem cechą funkcjonalizmu opływowego były obłe sylwetki budynków.

Umiarkowany modernizm i Art Déco na ulicach Gdyni

Śródmieście Gdyni obfituje w perły architektury. W nurcie umiarkowanego modernizmu łączącego w sobie detale Art Déco utrzymany jest zlokalizowany przy ul. Chrzanowskiego 10 Gmach Urzędu Morskiego, a wspomniane nurty reprezentują także Dom Marynarza Polskiego (obecnie Dom Rybaka), Gmach Państwowego Instytutu Meteorologii, usytuowane nieopodal niego Biuro Budowy Portu czy Budynek Państwowej Szkoły Morskiej mieszczący się przy ul. Morskiej 83.

Ikony gdyńskiego funkcjonalizmu

Na ulicach miasta bez problemu dostrzec można też symbolikę okrętową. Usytuowany przy ul. 3 Maja 27-31 budynek mieszkalny Funduszu Emerytalnego BGK nosi ślady wpływu i funkcjonalizmu kubicznego, i opływowego, a co ciekawe, był w Polsce pierwszym obiektem wyposażonym w garaże podziemne.

Styl międzynarodowy, czyli funkcjonalizm technicznie zaawansowany, oraz opływowy reprezentuje natomiast budynek PLO, dla którego charakterystyczne są półokrągły narożnik i wstęgi okien zdobiących elewację. Na koniec warto też wymienić Dom Żeglarza Polskiego z jego zaokrągloną środkową częścią i daszkiem imitującym kapitański mostek.

Oczywiście przytoczone przykłady nie wyczerpują listy pereł modernizmu, a jedynie stanowią zalążek dziedzictwa architektonicznego Gdyni.